گستره معنایی «رب» در قرآن کریم

نویسندگان

سید محمد میرحسینی دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

مجتبی شیرانی دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

مرتضی قاسمی حامد استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی

چکیده مقاله:

یکی از اسمای الهی که بعد از اسم جلاله «الله»، بیشترین کاربرد را در قرآن دارد، واژه «رب» است. این واژه در قرآن از معانی مختلفی برخوردار است که در فرهنگهای لغت عربی، تنها به برخی از معانی آن اشاره شده است. در این مقاله به بررسی آیات قرآن و سیاق آنها در این خصوص پرداخته می‌شود، تا معانی مختلف این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم استخراج گردد. با بررسی آیات پی می‌بریم این واژه در اکثر موارد در معنای خداوند متعال و در موارد اندکی در معنای غیر خداوند استعمال شده است. واژه «رب» و مشتقات آن، در 10 مورد در قرآن کریم، در معنای غیر خداوند استعمال شده است: ارباب، ربائب، بت، ستاره، ماه، خورشید، ملک، فرعون، ربانیّون و ربانیّین، و ربیّون. در بقیه موارد، در معنای خداوند به کار رفته است که معانی آن با توجه به آیات مرتبط از این قرارند: خالقیت، احیاء، اماته، هدایت تکوینی، هدایت تشریعی و رحمت. بنابراین می‌توان برای واژه «رب» و مشتقات آن در قرآن کریم، دو معنای محوری «خداوند» و «غیر خداوند» را در نظر گرفت. استعمال این واژه در معنای خداوند، ما را به گستره معنایی این واژه می‌رساند، به طوری که تمامی معانی ذکر شده در این واژه نهفته است و در هریک از آیات، با توجه به سیاق، بر یکی از معانی آن تأکید شده است. اما استعمال این واژه در معنای غیر خداوند، به معنای در نظر گرفتن بخشی از معنای حقیقی واژه است.

برای دانلود باید عضویت طلایی داشته باشید

برای دانلود متن کامل این مقاله و بیش از 32 میلیون مقاله دیگر ابتدا ثبت نام کنید

ثبت نام

اگر عضو سایت هستید لطفا وارد حساب کاربری خود شوید

منابع مشابه

حوزه معنایی حکمت و تبیین گستره آن در قرآن کریم

برای «حکمت» در تفاسیر معانی و مصادیق متعددی ذکر شده است. این اختلاف وتعدد، نوعی توسعه معنایی در طول زمان ایجاد کرده که باعث اختلاف نظرهایی شده است. حتی در دوره های متأخر به فلسفه هم «حکمت»اطلاق شده است و حال آن که «حکمت قرآنی» و «فلسفه» در تعریف، روش، غایت و هدف با هم تفاوت دارند. بررسی و تحلیل دقیق معنای قرآنی «حکمت» می تواند تصویری روشن از منظور قرآنی آن ارائه داده و حدّ و مرزها را مشخص کرده و...

بررسی عوامل توسّع معنایی در قرآن کریم

لفظ و معنا در قرآن کریم پیوند ناگسستنی با هم دارند و این ارتباط محکم ظرفیت بالایی در تولید و توسع معانی ایجاد می‌کند. قرآن کریم در بسیاری از موارد اسلوب سهل و ممتنع را برگزیده است که با ظاهری آراسته و باطنی ژرف، کمال ظاهر و باطن را در خود جمع کرده است به گونهای که یک لفظ یا یک عبارت را در عین ظاهری آشکار و دارای معنایی روشن میتوان به شیوههای گوناگونی تفسیر کرد که بر بیش از یک معنا دلالت کند....

متن کامل

تغییر معنایی واژگان در قرآن کریم

زبان یک پدیده زنده و متحوّل بوده و بسیار پیش آمده که بر اثر عواملی، از جمله تحولات زمانی و مکانی و فرهنگی، ساختار زبان به‌طور کلییا بخشی از آن عناصر آن از جمله واژگان آن، تغییراتی را بپذیرد. زبان عربی که زبان قرآن‌کریم نیز می‌باشد، از این قاعده مستثنا نیست.در مقاله پیش‌رو به یکی از مباحث علوم قرآن و زبان‌شناسی، یعنی «تغییر معنایی الفاظ» بر اساس قرآن‌کریم و زبان عربی قبل از نزول قرآن و بویژه شعر ...

متن کامل